1. Vraag aan 2 economen om iets uit het verleden te verklaren en je krijgt 3 tegenstrijdige oplossingen.
2. Vraag aan 100 economen om de toekomst te voorspellen en eens het zover is worden de 2 die gelijk hadden geciteerd...
Met andere woorden: dit is een soort tombola. Zelfs de centrale banken, met al hun modellen en knappe koppen, kunnen niet anders dan achter de feiten aanhollen en hopen dat beslissingen inzake rentevoet die ze nu nemen binnen 1 à 2 jaar resultaat oplevert.
Om dan nog maar te zwijgen van de politiek; zelfs diegenen met een goed en sterk kabinet moeten hun maatregelen verkocht krijgen aan de grootste gemene deler, en quasi de helft van de mensen zijn dommer dan gemiddeld, maar die helft is wel vaak het luidruchtigst, dus "moedige" of godbetere "experimentele" beslissingen zijn uit den boze. Wat als "moedig" verkocht wordt is meestal maar een fractie van wat echt nodig is.
Een paar observaties van een "simpele" elektricien die wel eens een boek leest, neem ze voor wat ze waard zijn:
1. Macro-economie en economie van landen zijn heel andere beestjes dan "beheer als goed huisvader". Het verbaast mij dan ook dat Merkel destijds met haar kruideniersbeheer en "Schwabische Hausfrau"-financiële beleid niet meer bekritiseerd is. Nu volg ik de Duitse economie te weinig om te weten in hoeverre haar verklaringen voor de pers en haar effectieve beleid overeenkwamen. Recent zie ik wel weer ten hemel geworpen armen en geroep over de interestdruk van een staatsschuld. Je zou je afvragen of een overheid niet beter een overschot zou hebben en dat op een spaarboekje zou zetten zoals elk gezin zou willen, maar zo werkt het dus niet. Bij overheden, en grote of zelfs kleinere bedrijven, wordt er normaliter voor gezorgd dat interesten op leningen zichzelf na enige tijd terugbetalen. Vergeet ook niet dat grote kapitalen op sommige recente momenten aan negatieve interest hun geld op "spaarboekjes" zetten.
2. Interesten kunnen niet blijven zakken. Centrale banken zwengelen de economie graag aan met lage interesten maar ze zijn in het neo-kapitalisme en de uitvloeiers daarvan misschien te hard opgezweept geweest. Eens die interest op 0 staat, waar moet je dan naartoe? Geld bijgeven om het uit te lenen is nog een brug te ver. Het is dus niet uit te sluiten dat interesten weer wat gaan stijgen - meestal zal dat dan gepaard gaan met één of andere crisis, zodat men het verkocht krijgt aan het volk, vermoed ik. Maar 10-12% lijkt mij al te gek. Vooral omdat aan die interestvoeten elke andere investering nauwelijks rendabel zal zijn. Men wil de economie niet doodleggen maar eerder een beetje gas terugnemen denk ik.
3. Wat ik eerder somber inzie: Pikkety schreef in
Capital in the 21st Century jaren geleden al dat - kort samengevat - de ongelijkheid weer toeneemt, en dat de relatieve convergentie van inkomens die pakweg rond WOI begon een anomalie is als je de situatie bekijkt sinds er sprake is van bezit. Bezie hoe het daarvoor was, met adel en grootgrondbezitters, en anderzijds de lijfeigenen of eventueel eerder "vrije" onderdanen, maar het verwerven van (voldoende) eigendom is altijd zeer moeilijk geweest, laat staan het opklimmen van de have-not-klasse naar de have-plenty-klasse.
Het idee van een meritocratie waarbij je jezelf mits voldoende inzet en hard werk naar een zekere rijkdom kan werken is nog niet zo lang een reële mogelijkheid.
"The rich are getting richer" is alleszins een dooddoener die klopt. Hoe groter je kapitaal, hoe gediversifieerder en rendabeler je het kan beleggen, en hoe groter de aanwas. "The poor are getting poorer" was enige tijd geen noodzakelijkheid, je kon jezelf uit (relatieve) armoede opwerken. Maar wat Pikkety aangeeft is dat de wig tussen beide richtingen de kloof groter maakt; ik las ergens een boutade "Kopen we binnenkort allemaal ons water van Mark Zuckerberg en wonen we in een huis van Bill Gates" (of iets van die strekking). Ergens is dat niet zover gezocht: als investeringsfondsen steeds grotere ROI's hebben kunnen zij de prijzen van pakweg huizen zodanig opdrijven dat kopen voor diegene die niet van kapitaal maar van arbeid leeft onmogelijk wordt. Conglomeraten kunnen kleinere concurrenten opkopen en de facto monopolies vestigen.
Het doembeeld van Pikkety is dus dat verdienste uit arbeid niet langer volstaat om een kapitaal op te bouwen, en een groot kapitaal niet anders zal doen dan groeien. Zijn voorstel voor internationale belasting op (groot)kapitaal zou weer veel geld naar overheden laten komen, maar overheden zien al te graag het grootkapitaal komen om het hierover eens te worden... Dus kort samengevat: gaat de werkende mens binnen 50 jaar nog een huis kunnen kopen? Ik weet het niet.
Anderzijds: België is natuurlijk een eigenaarsmarkt, pakweg Duitsland is een huurdersmarkt, dus van dat idee van eigendom moeten we misschien wat afstappen (net zoals we al lang gewend zijn aan de leasewagen en de streaming), maar de voornaamste schrik is dat de levensstandaard van wie uit arbeid moet leven bijlange niet meer zal zijn wat hij nu is.
4. Anderzijds een positieve noot: dotcombubble, 9/11, 2008, 2012... het heeft allemaal maar kort geduurd alvorens de economie er weer bovenop was. En hoe schandalig we het ook mogen vinden dat sommige banken gered zijn met overheidsgeld dat ze nooit terugbetaald hebben en nu weer het geld binnenscheppen, het is een voorbeeld van hoe "weggesmeten" geld voor een overheid in sommige gevallen toch de beste oplossing is. Die banken betalen nu nog altijd (een beetje) belastingen, anders had de overheid niet alleen een hoop spaarders moeten compenseren maar ook heel wat omvallende bedrijven moeten betreuren...
5. Maar vraag mij niet waarin je nu je geld moet steken
Enfin, dat hangt er gewoon van af hé, heb je 1000€ te besteden, 10000, 100000 of 1000000? Voor de "modale werkmens" lijkt vastgoed nog steeds een goede langetermijninvestering in onze contreien, omdat dit hier alleen maar schaarser kan worden. Ik denk niet direct dat we hier naar de toestanden zullen gaan van die Italiaanse dorpjes waar een huis nog 5€ kost mits je het opknapt... maar wie weet wat de lange termijn brengt. Diversifiëren is de regel, maar op den duur kan je op elk paard wedden dat meeloopt in de race en dan win je nooit...
Ik moet ook altijd lachen als ik van die artikels zie over "investeren in oldtimers", "investeren in kunst"... Jaja, graag, met veel plezier, maar dan kom je met 100 000€ nergens hoor. Dan moet je gaan speculeren met veel meer geld, en het blijft speculeren.
Ik las ergens: "investeren is nadenken over hoe de economie gaat reageren op gebeurtenissen, speculeren is nadenken over hoe de markt gaat reageren."
6. Hoewel we vaak berichten horen over dat onze kinderen het "slechter" hebben dan wij - iets wat al 20-30 jaar rondzingt - zie ik daar nog niet direct de grote tekenen van. Het hangt er vooral van af wat je ziet als "slechter". Gaat dat over je bewoonbare oppervlakte of je disposable income? Gaat dat over het aantal reizen dat je per jaar maakt of het aantal auto's dat je hebt? Ik denk dat er een zekere verschuiving in waardepatroon tussen generaties is, en dat dat er kan zijn is op zich al een teken van rijkdom denk ik. Dat we niet enkel aan "eten en werken" moeten denken. Wat vroeger "een boerderijke van een keuterboer" was, biedt nu plaats aan 6 appartementen. Maar dat keuterboerke ging geen 2x per jaar op citytrip en 1x op vliegvakantie.
7. Eén geluk vind ik dat we ondertussen internationale overleg- en wetgevende organen hebben, en ik ben niet zo cynisch te denken dat een paar "illuminati" of "chosen few" ons allemaal tot slaaf willen maken. De stand van zaken de laatste 50-100 jaar heeft een groot deel van de bevolking toch enig idee gegeven van de mogelijkheden van eigen kapitaal, bezit, vrijheid, en het zou mij sterk lijken dat de komende generaties dit gaan willen afgeven, laat staan dat de verkozenen dit gaan willen toestaan. Hoe degoutant de rendementen van de zeer grote spelers en superrijken ook mogen zijn, een (Europese) overheid zal zich niet laten kopen. En als Afrikaanse overheden hun ziel aan China willen verkopen voor wat grondstoffen, dan denk ik: het is nog maar een paar koningen geleden dat wij in Congo eens naar bodemrijkdommen gingen graven en dat is ook niet blijven duren.
8. Einde van deze "random thoughts rant": ik vermoed dat er altijd wel een golfbeweging zal blijven van
manias, panics and crashes (fantastisch boek van C.P.Kindleberger), ik ben zeker dat er altijd media zullen zijn die dit met groot misbaar als "einde der wereld" zullen aankondigen om voldoende lezers te vinden, ik ben zeker dat er altijd voldoende domme mensen zullen zijn die zich van nuance, achtergrond, geschiedenis en omkadering niks willen aantrekken om in die domme paniek mee te gaan, maar ik vermoed ook dat de mensheid ondertussen al voldoende geëvolueerd is in de beschaving om dit het hoofd te bieden.
En als dat niet het geval is: après nous le déluge, en dan zal het mij niet spijten ook.
